Bordeaux steeds meer biologisch
Eén van de grootste veranderingen in Bordeaux in de afgelopen jaren is het grote aantal wijnhuizen dat overgestapt is naar biologische of biologisch-dynamische wijnbouw, of daar mee bezig is. Een aantal pionierende wijnhuizen zetten tijdens de 21e eeuw in eerste instantie de toon. Vele wijnhuizen volgen snel. Regionaal is er nu een grote ambitie om Bordeaux volledig ‘groen’ te krijgen. In snel tempo wordt Bordeaux steeds meer biologisch.
- Waarom biologisch(-dynamisch)?
- Biologisch(-dynamisch) werken: een uitdaging in het klimaat van Bordeaux
- Bio-pioniers in Bordeaux
- Van individuele wijnhuizen naar een regionale visie
- Kosten van biologisch(-dynamisch) werken en sponsoring
- Omgaan met verliezen door meeldauw - richten op de lange termijn
- Expressie van terroir: hogere kwaliteit wijnen
Waarom biologisch(-dynamisch)?
Over de hele wereld stappen steeds meer wijnhuizen over naar biologische of biologisch-dynamische wijnbouw:
- Bij biologische wijnbouw werken wijnhuizen compleet natuurlijk. De wijnboeren werken met natuurlijke bestrijdingsmiddelen in plaats van chemische middelen. Ook wordt bijvoorbeeld regelmatig compost gemaakt en worden natuurlijke vijanden (zoals vogels en insecten) ingezet tegen schadelijke insecten.
- Biologisch-dynamische wijnbouw gaat nog een stap verder. Wijnboeren werken holistisch volgens de leer van Rudolf Steiner. De hele wijngaard wordt dus in zijn geheel benaderd, niet alleen de wijnstokken, maar ook alle andere levende organismen. Bij biologisch-dynamische wijnbouw worden de wijnstokken zodanig sterk en gezond gemaakt, dat bestrijding minder nodig is. Ook worden natuurlijke preparaten gebruikt en wordt op allerlei manieren gerecycled (of het nu gaat om afval van mens, dier of plant).
Eén van de belangrijkste redenen waarom wijnboeren biologisch of biologisch-dynamisch werken is een ethische: zij willen hun bijdrage leveren aan een beter milieu. Dat gaat niet alleen om energiereductie of verspilling, maar in de wijnbouw juist ook om gezonde wijngaarden, zonder gebruik van chemicaliën en met een natuurlijke biodiversiteit. De tweede belangrijke reden is dat gezonde wijngaarden (mits goed beheerd natuurlijk) druiven opleveren met meer expressie dan ongezonde, uitgeleefde wijngaarden.
Biologisch(-dynamisch) werken: een uitdaging in het klimaat van Bordeaux
Het klimaat van Bordeaux wordt gekenmerkt door de invloeden van de Atlantische oceaan. De oceaan brengt vaak regen met zich mee. De druivenschimmel meeldauw gedijt goed in een dergelijk vochtig klimaat. Meeldauw te lijf gaan zonder synthetische middelen is echter lastig. Biologisch(-dynamisch) wijn verbouwen is dus een uitdaging in het klimaat van Bordeaux.
Toch zijn er vele wijnboeren in net zulk uitdagende regio’s die al lang succesvol biologisch(-dynamisch) werken. Denk aan het vochtige klimaat van Vinho Verde in Portugal bijvoorbeeld. Steeds meer wijnhuizen in Bordeaux maken nu de stap naar biologisch(-dynamisch) werken.
Bio-pioniers in Bordeaux
In Bordeaux zijn inmiddels veel châteaux aan te wijzen die zeer vooruitstrevend zijn in het biologisch(-dynamisch) werken. Drie huizen in het bijzonder lichten we uit, omdat ze een pioniersrol vervulden.
Château Fonroque
Château Fonroque in Saint-Émilion is één van de eerste bekende wijnhuizen in Bordeaux die volledig overstapte naar biologisch-dynamisch werken. Nadat wijnmaker Alain Moueix op reis in Nieuw-Zeeland in aanraking kwam met biologisch(-dynamische) wijnbouw, besloot hij het roer om te gooien: "Ik voelde me niet meer verbonden met wat ik probeerde te doen, dus ik ging op zoek naar alternatieven voor het sprayen van chemicaliën" (bron). Hij schakelde direct over naar een biologisch-dynamische werkwijze, die volgens hem een volledigere benadering was dan enkel biologisch. In 2004 waren de wijngaarden en kelders van Fonroque volledig geconverteerd naar biologisch-dynamisch. Destijds kon hij niet op veel steun rekenen nog van zijn collega’s, nu wordt hij terecht als voorloper gezien.
Foto's: Château Fonroque werkt volledig biologisch-dynamisch en gebruikt daarvoor ook preparaten die ze in koehoorns in de wijngaarden begraven. Foto links: © Laurent Edeline. Foto rechts: © Château Fonroque
Château Pontet-Canet
Waarschijnlijk het bekendste biologisch-dynamische wijnhuis in Bordeaux is Château Pontet-Canet, 5ème Grand Cru Classé in Pauillac. Het wijnhuis introduceerde in 2004 biologisch-dynamische werkwijzen en had snel door dat de resultaten beter waren dan voorheen. Met een zeer heftige meeldauw-aanval in 2007 besloten ze toch weer te sprayen met chemicaliën om de oogst te redden. Directeur Jean-Michel Comme en eigenaar Alfred Tesseron hadden direct spijt en besloten resoluut nooit meer te sprayen en altijd alleen nog voor kwaliteit te gaan, ongeacht de weersomstandigheden. In 2010 ging het wijnhuis over naar een volledig biologisch-dynamische werkwijze. Sindsdien lopen paarden zachtjes door de wijngaarden, worden eigen natuurlijke middelen ingezet en zijn allerlei apparaten in de kelder omgebouwd zodat ze zonder elektriciteit werken. Pontet-Canet is een prachtig voorbeeld van een compromisloze toewijding aan biologisch-dynamisch werken. Zoals Comme zelf zegt: "Modern viticulture has probably suppressed bad wine, but it has totally erased greatness. I aim for greatness, even if I sometimes only achieve 'very good'." (bron)
Foto's: Château Pontet-Canet gebruikt enkel natuurlijke preparaten in de wijngaarden. Paarden lopen zachtjes door de wijngaarden. Foto links: © Château Pontet-Canet. Foto rechts: © Joana Margan
Château Latour
Château Latour in Pauillac was de eerste van de Premiers Crus Classés die biologisch-dynamisch ging werken. Vanaf 2008 begon Latour te werken met paarden in enkele percelen. Vanaf 2015 onderhoudt Latour z’n beroemde ‘Enclos’-wijngaard half biologisch en half biologisch-dynamisch, zodat de verschillen tussen de twee benaderingen zichtbaar kunnen worden. Om ziektes te weren werkt Latour met natuurlijke producten in plaats van chemicaliën. Sinds 2018 is Château Latour volledig biologisch gecertificeerd.
Artémis Domaines, de eigenaar van Latour, was tot 2020 ook de eigenaar van Château Le Prieuré, Château Vray Croix de Gay en Château Siaurac. Op deze drie wijnhuizen werd vanaf 2015 dezelfde huisfilosofie van biologisch werken geïntroduceerd. De huidige eigenaar, Les Terroirs de Suravenir, heeft deze filosofie uiteraard gehandhaafd. De eerste twee wijnhuizen zijn inmiddels gecertificeerd, de derde is in conversie.
Latour zet als Premier Cru Classé de toon. Welke Premier Cru Classé is de volgende? Château Margaux werkt al deels biologisch-dynamisch. En het geluid zingt rond dat Domaines Barons de Rothschild al bezig is op Château Lafite-Rothschild…
Foto's: Château Latour werkt mét de natuur. Paarden lopen zachtjes door de wijngaarden en bijen zorgen voor het vergroten van de biodiversiteit. Foto's: © Brice Braastad/Vinexia
Natuurlijk zijn bovenstaande huizen niet de enigen. Enkele bekende châteaux die (deels) biologisch of biologisch-dynamisch werken zijn: Château Angélus, Ausone, de la Dauphine, Durfort-Vivens, Ferrière, l’Évangile, Gruaud Larose, Montrose, Palmer, Smith-Haut Lafitte en d’Yquem. De komende jaren zullen daar veel bekende wijnhuizen bijkomen die op dit moment nog in conversie zijn.
Van individuele wijnhuizen naar een regionale visie
Niet alleen pionierende wijnhuizen inspireren anderen tot de overgang naar biologisch(-dynamisch) werken, ook regionaal is er een ambitieuze visie. Het CIVB (Conseil Interprofessionel du Vin de Bordeaux) heeft een duidelijk plan gelanceerd om Bordeaux ‘groen’ te maken. Het CIVB vertegenwoordigt bijna 10.000 wijnhuizen en druiventelers in Bordeaux en kan daarmee gezien worden als het belangrijkste overkoepelende orgaan van Bordeaux. Het CIVB heeft zichzelf in 2020 als doel gesteld om Bordeaux in 2030 volledig ‘groen’ te krijgen. Het gaat dan om ten minste een basiscertificatie (zoals bijvoorbeeld het Franse HVE), of een biologische of biodynamische certificatie. Andere doelen zijn een 20% reductie in CO2-uitstoot, een 20% reductie in brandstof- en waterverbruik en een 20% stijging van hergebruikte energie.
© CIVB
Hoewel enkele andere regio’s in Frankrijk op dit moment voorlopen in biologisch(-dynamisch) werken (bijvoorbeeld Elzas, Bourgogne en Beaujolais), is de regionale aanpak en de breed gedeelde visie in Bordeaux bijzonder ambitieus. Tekenend is bijvoorbeeld dat er in 2019 in één jaar tijd 30% meer gecertificeerde wijngaarden bijgekomen zijn. Het laat zien hoe reëel de verandering is die gaande is in Bordeaux.
De appellatie van Saint-Émilion gaat nog een stap verder. De appellatie heeft de regels aangepast zodat vanaf 2023 ieder wijnhuis een duurzaamheidscertificatie moet hebben om de naam Saint-Émilion Grand Cru te mogen voeren. Ook hier gaat het om minimaal een basiscertificatie, zoals HVE. Een HVE-certificatie is weliswaar niet zo streng als een biologische of biologisch-dynamische certificatie, maar desalniettemin is het een grote stap in een groenere richting. Bovendien zijn er veel wijnhuizen die zich richten op biologische of biologisch-dynamische certificeringen.
Ook in wijneducatie en agrarische scholing is er tegenwoordig veel aandacht voor biologisch(-dynamisch) werken. De huidige generatie groeit op met uitgebreide kennis over biologisch(-dynamisch) werken.
Kosten van biologisch(-dynamisch) werken en sponsoring
Het is voor wijnhuizen zonder twijfel duurder om biologisch of biologisch-dynamisch te werken. Een studie uit 2016 door het Chambre d’Agriculture Gironde raamt de kosten van biologisch werken t.o.v. enkel duurzaam werken op 15% extra. Of in tastbaardere getallen: een halve euro per fles voor een gemiddelde producent. Voor de beroemde, grote châteaux is een dergelijke prijsstijging wellicht geen probleem, maar voor kleinere wijnhuizen aan de onderkant van de markt in Bordeaux is dit een serieuze uitdaging.
Om een bijdrage in de kosten te leveren, sponsort het CIVB onderzoek naar wijnen met weinig of geen sulfiet, materiaalreductie, reductie van transport, afval en het besparen/hergebruiken van energie en water in de kelders en wijngaarden.
Ook een invloedrijke consultant als Stéphane Derenoncourt heeft in zijn consultancy een speciale afdeling opgericht die wijnmakers helpt over te stappen naar biologische en biologisch-dynamische wijnbouw.
Omgaan met verliezen door meeldauw - richten op de lange termijn
De grootste uitdaging om over te stappen naar biologisch(-dynamische) wijnbouw is het risico van verliezen door meeldauw, zonder de mogelijkheden van chemicaliën. Zo waren de verliezen tijdens de oogst van 2018 met z’n heftige meeldauwaanvallen vaak heftiger voor wijnhuizen die biologisch(-dynamisch) werken. En toch zegt dit niet alles.
Biodiversiteit is één van de belangrijkste voorwaarden voor gezonde wijngaarden die tegen een stootje kunnen. Een hoge biodiversiteit betekent dat er een grote verscheidenheid aan flora en fauna is, of in andere woorden: een rijk ecosysteem. Het wijnlandschap van Bordeaux is echter zeer kwetsbaar als je kijkt naar de biodiversiteit. Dat komt doordat hele gebieden van Bordeaux bijna volledig gericht zijn op wijnbouw en dan ook nog eens in een hoge plantdichtheid. Bordeaux heeft, algemeen gezien, een monocultuur met een lagere biodiversiteit dan in veel andere wijnstreken van Frankrijk. Met grotere biodiversiteit worden de wijngaarden op den duur steeds sterker. Er zijn talloze voorbeelden wereldwijd van wijngaarden die biologisch(-dynamisch) werden en na verloop van de tijd hebben aangepast naar moeilijke weersomstandigheden.
Een mooi voorbeeld van het opbouwen van biodiversiteit in de wijngaard is Château de la Dauphine in Fronsac, dat in 2012 overstapte naar biologische wijnbouw en vanaf 2015 biologisch gecertificeerd is. Het wijnhuis heeft stenen muurtjes gebouwd in de wijngaarden, geulen gegraven, heggen geplant, bosschages aangeplant en wilde bloemen ingezaaid. Uiteraard zijn chemicaliën uitgebannen. Deze nieuwe omgeving trekt op zijn beurt insecten en bijen aan. Ook zijn er leefgebieden voor wilde dieren gecreëerd. Vleermuiskasten zijn geplaatst, zodat vleermuizen de druivenbladrollers (vlinders waarvan de larven schadelijk zijn voor druiven) kunnen opeten. Door de grotere biodiversiteit is er een grotere balans ontstaan tussen flora en fauna in de wijngaarden. De bodems en de wijnstokken zijn gezonder geworden en kunnen veel meer aan. De meeldauwuitbraak in 2018 was - zoals voor elk wijnhuis in Bordeaux - uitdagend, maar de verliezen bleven beperkt tot 15%, niet meer dan voor andere niet-biologische wijnhuizen.
Foto's, van links naar rechts: Château de la Dauphine besproeit enkel met natuurlijke middelen, bijen zorgen voor een grotere biodiversiteit, enkel natuurlijke preparaten worden ingezet, de wijngaard wordt bewerkt in harmonie met de natuur. © Château de la Dauphine
Op dit moment worden grote stappen gezet met druivensoorten. Veel wijnhuizen heroverwegen de keuze van aangeplante druiven per perceel. Nieuwe inzichten leiden soms tot andere keuzes waarbij een druif veel beter tot zijn recht komt in een terroir en daardoor ook minder last heeft van ziektes. Zo heeft Château Siaurac recent Cabernet Sauvignon aangeplant op gravel-terroir in Lalande-de-Pomerol. Spannend is ook het feit dat de regio Bordeaux in 2021 nieuwe druiven als Touriga Nacional, Marselan en Alvarinho toestaat in (op dit moment) kleine percentages voor de AOC’s Bordeaux en Bordeaux Supérieur. De druiven zijn onder andere uitgezocht op hun resistentie tegen ziektes. De regio experimenteert bovendien met hybride druivenrassen die resistent zijn tegen ziektes.
Biologisch(-dynamisch) werken brengt op de korte termijn serieuze risico’s met zich mee (en bijbehorende kosten en werk), maar zorgt op de langere termijn voor gezondere wijngaarden en wijnstokken, die resistenter worden dan voorheen mogelijk. De sleutel lijkt te liggen in het vergroten van de biodiversiteit. Daarnaast wordt technologie steeds geavanceerder en kan deze helpen bij extreme weersomstandigheden. Zo is de appellatie Saint-Émilion bijvoorbeeld bezig met een project met heliumballonnen.
Expressie van terroir: hogere kwaliteit wijnen
De conversies naar biologisch(-dynamisch) werken vertalen zich in wijnen die meer, of in ieder geval eerlijker, laten zien uit wat voor terroir zij komen. Wijnhuizen die zijn overgestapt laten vrijwel allemaal een stijging in kwaliteit zien. De keuze voor biologisch(-dynamisch) is in veel gevallen duidelijk overwogen en onderbouwd gemaakt. Zo hebben verschillende wijnhuizen percelen naast elkaar traditioneel/biologisch/biologisch-dynamisch bewerkt en de verschillen ervan beoordeeld. Vanwege positieve resultaten zijn wijnhuizen definitief overstag gegaan. Vaak worden termen als ‘helderder’, ‘energieker’, 'meer diepte' en 'spannender' gebruikt als beschrijving van het effect van biologisch(-dynamisch) werken op de wijn.
Opvallend is ook dat de wijnen die biologisch-dynamisch gemaakt zijn minder last hebben van stijgende alcoholpercentages en lagere zuren. Biologisch-dynamisch bewerkte wijngaarden behouden beter hun natuurlijke zuren. Een andere eigenschap van deze wijnen is meer aan de vinificatie toe te wijzen: doordat met gisten uit de omgeving wordt gewerkt, minder sulfiet wordt toegevoegd en er minder (nieuw) hout wordt gebruikt, worden de wijnen minder ‘gemaskeerd’ in de wijnkelder en laten ze meer van hun afkomst zien.
Het effect van biologisch(-dynamisch) werken is ook zichtbaar in de scores die wijncritici geven. Een studie door het UCLA Institute of the Environment concludeerde dat zowel biologisch als biologisch-dynamisch gemaakte wijnen hogere beoordelingen krijgen.
Het duidelijkste voorbeeld is Château Pontet-Canet, dat dikwijls zeer hoge scores krijgt sinds de volledige toewijding aan biologisch-dynamisch werken. Ook het recent gecertificeerde Château Le Prieuré behaalt met oogstjaren 2018, 2019 en 2020 scores die het nooit eerder tevoren behaalde.